Współczesne zakłady bukmacherskie dają mnóstwo możliwości gry, z których można korzystać przy wykorzystaniu nowoczesnych narzędzi i zaawansowanych rozwiązań technologicznych. Jednak pomysł obstawiania wyników różnych zdarzeń jest stary jak świat, co dowodzi, że większa czy mniejsza skłonność do hazardu jest nieodłączną cechą człowieka.
Zapraszamy do podróży w czasie, która zaczyna się jeszcze w czasach kamienia łupanego i prowadzi przez fascynujące dzieje zakładów między ludźmi. Sprawdzimy, jakie wydarzenia były kamieniami milowymi w historii zakładów w skali globalnej oraz jak zakłady bukmacherskie rozwijały się w Polsce. Spróbujemy też odgadnąć, jaka jest niedaleka przyszłość zakładów bukmacherskich.
Zakłady [The Betting Post], 1799 r.
Źródło: commons.wikimedia.org / Autor: Thomas Rowlandson
Czy zakłady bukmacherskie są ważne dla ludzkości?
Zanim wskoczymy w wir historii, zastanówmy się przez chwilę, czy zakłady bukmacherskie mają jakieś większe znaczenie – nie tylko dla jednostek, ale też dla funkcjonowania całych społeczeństw. Jak bowiem zaraz się przekonamy, pomimo upływu kolejnych stuleci zakłady bukmacherskie nie tracą na popularności, a wręcz przeciwnie – przyciągają coraz większą liczbę osób. Z perspektywy pojedynczych graczy wyjaśnienie jest oczywiste. Po prostu obstawianie zakładów jest bardzo atrakcyjne ze względu na rozrywkowy charakter tego działania oraz wizję łatwego i szybkiego wzbogacenia się.
Patrząc jednak szerzej, trzeba docenić także fakt, że zakłady bukmacherskie stanowią element naszej ogólnoludzkiej kultury. Tworzą one pewnego rodzaju platformę, w ramach której ludzie mogą dzielić się emocjami, wspólnie śledzić wydarzenia sportowe, rywalizować ze sobą i dyskutować o typowanych zdarzeniach. Choć zabrzmi to górnolotnie, można zaryzykować stwierdzenie, że zakłady bukmacherskie przyczyniają się do integracji społecznej oraz są integralną częścią dziedzictwa społecznego i kulturowego.
Zakłady bukmacherskie mają też wpływ na gospodarkę i obszar finansów państwa, dlatego dziś trudno sobie wyobrazić nasz świat bez całej branży hazardowej. Choć nadal budzi ona kontrowersje i wiążą się z nią określone zagrożenia, ma też znaczący wkład w obecny kształt globalnego społeczeństwa. Tym bardziej interesujące staje się pytanie, jak na przestrzeni wieków zmieniała się bukmacherka i jaka jest jej przyszłość. Sprawdzamy!
Początki zakładów bukmacherskich
Choć zakłady bukmacherskie w dzisiejszym rozumieniu mają swój początek dopiero pod koniec XIX w., to sama idea znana była ludzkości znacznie, znacznie wcześniej. Kiedy się nad tym głębiej zastanowić, to naprawdę zdumiewające są twierdzenia historyków, którzy ślady wskazujące na dokonywanie zakładów odnajdują nawet w prehistorii, czyli ponad 2 miliony lat temu!
Bardziej szczegółowe informacje na temat hazardu dotyczą okresu Starożytności, kiedy to w kulturach niektórych społeczeństw uprawiane były już różnego rodzaju gry na pieniądze czy rozmaite dobra. Przykładowo w starożytnych Chinach, Mezopotamii czy Egipcie zakłady organizowane były podczas wyścigów koni, a w Tebach stawką byli niewolnicy. W Azji już wtedy działały specjalne miejsca zajmujące się hazardem, w których można się było zakładać o wyniki walk zwierząt.
Oczywiście nie można nie wspomnieć o starożytnej Grecji, która organizowała igrzyska olimpijskie co najmniej od XVIII w. p.n.e. (co 4 lata), a które były świetną okazją do urządzania zakładów. Nie mniejsze zasługi dla tej rozrywki położył starożytny Rzym, gdzie ogromne emocje wzbudzały wyścigi rydwanów i walki gladiatorów – rzecz jasna chętnie obstawiane przez publikę. Jak widać, antyczne cywilizacje Greków i Rzymian nie tylko dały podwaliny dla naszej współczesnej kultury wysokiej, ale zawierały też elementy rozrywki i rywalizacji tak dobrze znane współczesnym graczom.
Wyścig rydwanów w starożytnym Rzymie
Źródło: commons.wikimedia.org / Autor: Victor Michailovich Semernev
Hazard uprawiany był na Starym Kontynencie także w Średniowieczu. Obok najróżniejszych gier karcianych czy gry w kości organizowano też zakłady o charakterze sportowym, mianowicie zakłady dotyczące turniejów rycerskich. Wyniki pojedynków były obstawiane przez szlachtę, a nawet przez biorących udział w walce rycerzy (którzy stawiali na swoją wygraną) i były ważnym elementem ceremonii rycerskich. Przedmiotem obstawiania były też inne wydarzenia, m.in. w Anglii zakładano się o to, kto zostanie zwycięzcą turnieju łuczniczego, a w innych krajach o wyniki gier takich jak np. gra w kręgle czy rzuty podkowami. Co ciekawe, już wtedy pojawiały się gdzieniegdzie inicjatywy dążące do zakazania uprawiania hazardu.
Nowożytne zakłady bukmacherskie
Zakłady bukmacherskie, jakie znamy w dzisiejszych czasach, swój zalążek mają w XVII i XVIII w. w Wielkiej Brytanii, gdzie dużą popularność zyskały zakłady na wyścigi konne. W obstawianiu gonitw uczestniczyła klasa średnia i wyższa (także królowie), a zakłady sportowe zaczęły być przyjmowane w bardziej zorganizowany sposób. Z drugiej jednak strony zwykli ludzie nadal zakładali się między sobą przy okazji różnych wydarzeń, takich jak festyny czy targi, o wyniki spontanicznie urządzanych zawodów np. w biegu czy skoku w dal. W Ameryce Północnej w tym czasie kolonizatorzy zakładali się o wyniki bójek na pięści, walk kogutów czy gonitw koni.
Wróćmy jednak do Wielkiej Brytanii, gdzie Harry Ogden, który uznawany jest za ojca nowożytnych zakładów bukmacherskich, dokonał prawdziwej rewolucji. Pod koniec XVIII w. w Newmarket Heat zapoczątkował on innowacyjne rozwiązanie polegające na wprowadzeniu systemu kursów (ang. odds) do zakładów sportowych. Pomysł Ogdena bazował na precyzyjnym ustalaniu kursów dla różnych koni w zależności od ich umiejętności i szans na wygraną, a następnie wystawianiu na tej podstawie kursów na wygraną poszczególnych koni i przyjmowaniu zakładów. Można powiedzieć, że Ogden jako pierwszy rozpoczął instytucjonalne przyjmowanie zakładów na wyścigi konne. W ten sposób przyczynił się do przekształcenia zakładów bukmacherskich z nieformalnych praktyk dotyczących wydarzeń sportowych w profesjonalny, dobrze zorganizowany biznes.
W XIX w., okresie rewolucji przemysłowej, wyścigi konne nadal były oblegane, a bukmacherzy zaczęli eksperymentować z różnymi formami zakładów. Jednak jeszcze przez długi czas nowa branża musiała mierzyć się z licznymi problemami, takimi jak manipulacje wynikami czy brak regulacji prawnych.
Scena tłumu podczas finału Pucharu Anglii w 1923 r.
Źródło: commons.wikimedia.org / Autor: nieznany
Z kolei tak popularne zakłady bukmacherskie na mecze piłki nożnej zaczęły być przyjmowane w Wielkiej Brytanii pod koniec XIX w. Jednak dopiero na początku XX w. w Liverpoolu działalność rozpoczął pierwszy legalny lokal przyjmujący zakłady bukmacherskie. Jego właścicielem był John Moores, który w 1922 r. założył biuro oferujące sportowe zakłady bukmacherskie ,,Littlewood Pools of Liverpool”. Opracowany, a następnie zastosowany przez Anglika system urządzania zakładów stał się standardem branży bukmacherskiej i jest wykorzystywany przez firmy bukmacherskie na całym świecie aż do dziś.
W następnych latach w Wielkiej Brytanii pojawiali się kolejni bukmacherzy, którzy z czasem zaczęli oferować zakłady bukmacherskie na wszystkie oglądane przez kibiców sporty. Na kilka lat przed wybuchem II wojny światowej możliwe stało się nawet obstawianie zakładów przez telefon czy telegraf. Po okresie wojennej stagnacji branża bukmacherska zaczęła się odbudowywać, stając się coraz silniejsza także poza Wielką Brytanią, zwłaszcza na zachodzie Europy i w USA. Co ważne w tym czasie zakłady bukmacherskie stawały się coraz bardziej dostępne dla masowego odbiorcy, a kolejne państwa rozpoczęły działania zmierzające do prawnego uregulowania branży zakładów bukmacherskich i gier hazardowych.
Kolejnym kamieniem milowym, jeśli chodzi o zakłady bukmacherskie, było umożliwienie obstawiania zakładów bukmacherskich przez Internet. Firma InterTops zapisała się w historii bukmacherki jako pierwszy bukmacher, który udostępnił internetowe zakłady bukmacherskie. Stało się to w 1996 r. Z kolei na pierwsze zakłady bukmacherskie zawierane za pomocą urządzeń mobilnych nie trzeba było czekać już długo, taka możliwość pojawiła się już w pierwszej dekadzie XXI w.
Historia zakładów bukmacherskich w Polsce
Amatorzy wyścigów konnych na Polu Mokotowskim w Warszawie
Źródło: commons.wikimedia.org / Autor: Konrad Brandel
Pierwsze polskie zakłady
Istnieją źródła, które dowodzą, że zakłady bukmacherskie były obstawiane przez Polaków już w latach 30-tych XIX w., kiedy to zniewolona Polska nie istniała na mapach świata. Zakłady dotyczyły wyników wyścigów konnych organizowanych na Polu Mokotowskim, a później również na Służewcu. Oczywiście w tym czasie był to w pełni nieformalny proceder.
Pierwszy oficjalnie przyjęty zakład miał miejsce wiosną 1917 r. i dotyczył meczu rewanżowego Legia Warszawa – Polonia Warszawa. Gracze mogli obstawiać dokładny wynik warszawskich derbów, przy czym można było zawierać nieograniczoną liczbę kuponów. Zakazane było natomiast odstąpienie obstawionego kuponu lub jego odsprzedanie innej osobie. Taka działalność nie stała w sprzeczności z prawem, natomiast specjalny regulamin gry precyzował zasady uczestnictwa w zakładach, kwestie dotyczące stawek, kto może obstawiać itd.
Organizacją i przyjmowaniem zakładów zajmowali się nie bukmacherzy, a sam klub piłkarski Polonia Warszawa. Zakłady bukmacherskie można było stawiać w jego siedzibie lub u krążących po stadionie sprzedawców (którzy zresztą nakłaniali do obstawiania fanów piłki nożnej). Warto podkreślić, że na początku zakłady bukmacherskie nie były dostępne dla wszystkich chętnych – mogli je zawierać jedynie członkowie klubu. Później do gry dopuszczono również innych zainteresowanych.
Zakłady bukmacherskie w komunistycznej Polsce
Podczas gdy dwudziestolecie międzywojenne było okresem stopniowego rozwoju branży hazardowej w Polsce (oczywiście mocno ograniczonego ze względu na sytuację polityczną i gospodarczą), PRL przyniósł poważne ograniczenia w zakresie hazardu. Nielegalne stały się np. ruletka, blackjack czy poker. Jednak zakłady bukmacherskie nie były zakazane – dużą popularnością cieszyły się np. zakłady na wyścigi konne, które w złotym okresie, czyli latach 70-tych XX w. obstawiali ludzie z wszystkich warstw społecznych i o bardzo odmiennym statusie materialnym.
Ważną datą dla rynku bukmacherskiego w Polsce był 1956 r., kiedy to do życia powołano Państwowe Przedsiębiorstwo Totalizator Sportowy. Uzyskał on wyłączne prawo do urządzania zakładów bukmacherskich, co oznaczało z jednej z strony zalegalizowanie zakładów w naszym kraju, ale z drugiej nałożenie na nie monopolu państwa. Na początku przyjmowano zakłady bukmacherskie tylko na polskie ligi piłki nożnej, a 3 lata później dostępne stały się także mecze ligi angielskiej. Obstawiać można było też zakłady na wyścigi konne, boks itp. Pierwsza kolektura otwarta została w Warszawie, a Totalizator Sportowy oferował poza zakładami także różnego rodzaju gry liczbowe (pierwszą była gra Toto-Lotek).
Rozwój rynku bukmacherskiego w wolnej Polsce
Po upadku komunizmu w 1989 r., wraz z transformacją ustrojową rozpoczął się nowy rozdział w historii zakładów bukmacherskich w Polsce. Pierwszą firmą, która zaczęła urządzać zakłady bukmacherskie w nowej rzeczywistości, był Totolotek. Bukmacher pierwsze punkty naziemne oferujące sportowe zakłady bukmacherskie otworzył w 1992 r., a w kolejnych latach stacjonarną działalność uruchomili obecnie najwięksi legalni bukmacherzy w Polsce: Fortuna w 1996 r. (początkowo jako Profesjonał) i STS w 1997 r. W następnych latach na polskim rynku zakładów bukmacherskich zaczęli się pojawiać kolejni bukmacherzy.
W 2012 r. zaczęły być w Polsce dostępne pierwsze legalne zakłady bukmacherskie online. Udostępnił je w oparciu o specjalne zezwolenie bukmacher Fortuna. Rok później w jego ślady poszedł STS, a następnie coraz to nowsi operatorzy zakładów bukmacherskich. Wraz z rosnącą dostępnością Internetu zakłady bukmacherskie także stały się w Polsce jeszcze łatwiej dostępne, a na polskim rynku zakładów wzajemnych rozpoczął się prawdziwy boom. W kolejnych latach legalni bukmacherzy, idąc za przykładem zagranicznych firm bukmacherskich, zaczęli udostępniać graczom kolejne innowacje, takie jak np. sportowe zakłady bukmacherskie na żywo, zakłady na e-sporty i sporty wirtualne, aplikacje mobilne do obstawiania zakładów, błyskawiczne płatności internetowe, live streaming z meczów itd.
Legalizacja zakładów bukmacherskich
Jeśli chodzi o kwestie prawne, trzeba powiedzieć, że zakłady bukmacherskie, tak jak i inne gry hazardowe, w wielu krajach przez długi okres były nieuregulowane prawnie. Bywały też przypadki, że hazard lub jego konkretne formy były nielegalne, zakazane i karalne.
Jednak jest wiele argumentów dowodzących tego, że legalizacja sektora hazardowego jest jak najbardziej wskazana, ponieważ służy stworzeniu środowiska bezpiecznego dla graczy, minimalizuje ryzyko oszustw oraz pozwala na kontrolę podatkową.
Wielka Brytania
Wielka Brytania jako kolebka nowożytnych zakładów bukmacherskich była państwem, które także w kwestiach prawnych dało przykład reszcie świata. Działania w celu legitymacji zakładów poprzez wprowadzenie określonych regulacji ten kraj rozpoczął jeszcze w XIX w.
Bardziej dopracowane i kompleksowe przepisy prawne ustalane były już w XX w. i mówiły m.in. o tym, na jakich zasadach zakłady bukmacherskie mogły być oferowane, w jaki sposób można uzyskać licencję na organizację zakładów, jakie są związane z tą działalnością podatki, jaki jest minimalny wiek graczy, jakie są sposoby na ich ochronę czy na walkę z oszustwami.
Inne państwa
Oczywiście w innych państwach wraz z rozwojem branży bukmacherskiej także zaczęto dostrzegać potrzebę wprowadzania prawnych regulacji. Obecnie są kraje, w których prawo jest pod tym względem bardzo liberalne – jak Dania, Wielka Brytania czy Malta, ale istnieją też takie miejsca, gdzie hazard jest w dużej mierze zakazany, jak to jest w przypadku Rosji (np. kasyna naziemne i internetowe dozwolone są tylko w specjalnych strefach). Są również takie państwa, gdzie regulacje prawne mogą się różnić w zależności od władz lokalnych. Tak jest przykładowo w Niemczech, gdzie obowiązują zarówno przepisy prawa ogólnopaństwowego, jak i danego landu.
Trzeba też dodać, że w wielu państwach przepisy prawa hazardowego są co jakiś czas nowelizowane. Jest to uzasadnione, tym bardziej że intensywny rozwój technologii rodzi nowe problemy i stawia ustawodawcom nowe wyzwania prawne.
Polska
W III RP po raz pierwszy ustawa hazardowa uchwalona została w 2009 r., ale jej przepisy były w niektórych punktach dość kontrowersyjne. Główny zarzut dotyczył tego, że ustawa uniemożliwiała działalność firmom zajmującym się organizacją gier losowych, których siedziba znajdowała się poza obszarem Polski, a to było sprzeczne z przepisami UE. Ten zapis został zmieniony w 2015 r., dzięki czemu polski rynek bukmacherski także stał się otwarty dla zagranicznych bukmacherów.
Pod koniec 2016 r. ustawa hazardowa została dogłębnie znowelizowana, a zmiany dotyczyły różnych gier hazardowych. Jeśli chodzi o zakłady bukmacherskie, ustawa w nowym kształcie wymagała, by zarówno bukmacherzy naziemni, jak i internetowi uzyskali specjalne zezwolenie na działalność od Ministra Finansów. Przewidziano też narzędzia do walki z nielegalnymi bukmacherami i kasynami online, mianowicie tzw. rejestr domen zakazanych. Duży nacisk położono także na instrumenty służące przeciwdziałaniu negatywnym skutkom gier hazardowych, zwłaszcza uzależnieniu od hazardu. Natomiast wiele innych zapisów pozostało niezmienionych, np. dotyczących minimalnego wieku gracza (18 lat) czy 12% podatku obrotowego od zawartych zakładów bukmacherskich.
Zakłady bukmacherskie dziś i jutro
Jak już zasygnalizowaliśmy, współcześni bukmacherzy pełnymi garściami korzystają z dobrodziejstw najnowszych technologii. W XXI w. postęp technologiczny jest zawrotny, a branża zakładów online zmienia się pod jego wpływem z roku na rok. Obecnie naziemne punkty oferujące zakłady bukmacherskie pełnią w zasadzie jedynie funkcję wizerunkową i promocyjną, a przytłaczająca większość graczy obstawia nie tylko online, ale przede wszystkim przy użyciu urządzeń mobilnych.
Trudno się dziwić – internetowe zakłady dostępne są wszędzie tam, gdzie jest zasięg sieci i to przez całą dobę. Bukmacherzy online kuszą też typerów i fanów sportu mnóstwem udogodnień i dodatkowych funkcjonalności. Na platformach bukmacherskich znajdują się obszerne statystyki sportowe, wyniki na żywo, match-trackery (wizualizacje komputerowe meczów) czy nawet darmowe transmisje spotkań sportowych. Podczas obstawiania można korzystać z bardzo ciekawych funkcjonalności, np. opcji cash-out (wcześniejsze rozliczenie zakładu), edytowania obstawionego już zakładu, konstruowania własnych zakładów (tzw. betbuilder) i wielu innych. Do tego dochodzi szereg praktycznych udogodnień, jak błyskawiczne i bezpieczne wpłaty i wypłaty, wsparcie konsultantów np. na czacie na żywo, szybka rejestracja konta tymczasowego bez weryfikacji danych użytkownika itp.
Tradycyjne zakłady przedmeczowe również nie są już pierwszoplanowe – to bardziej dynamiczna i emocjonująca gra w trybie na żywo przyciąga coraz więcej fanów sportu. Poszerza się też grono osób zainteresowanych obstawianiem wydarzeń o nietypowym charakterze, czyli wydarzeń innych niż np. mecze piłki nożnej, koszykówki czy tenisa. Rosnącą popularnością cieszą się zakłady bukmacherskie na sporty elektroniczne, ale też wydarzenia odbywające się poza realem (sporty wirtualne czy symulowane komputerowo gry karciane), a także rzeczywiste wydarzenia pozasportowe (np. dotyczące świata show-biznesu czy wielkiej polityki).
Oczywiście sport nadal jest w sercu świata bukmacherki, ale warto podkreślić, że mamy tu do czynienia z 2 zjawiskami. Z jednej strony bukmacherzy stale rozbudowują swoje oferty, dodając kolejne dyscypliny sportowe czy dalekie lub egzotyczne ligi. Z drugiej jednak strony bukmacherskie żniwa mają miejsce podczas wielkich, międzynarodowych wydarzeń sportowych, takich jak Mistrzostwa Świata w piłce nożnej czy Igrzysk Olimpijskich.
Co czeka graczy w najbliższej przyszłości? Odpowiedzi na to pytanie tak naprawdę nie zna nikt, jednak na pewno można spodziewać się, że zakłady bukmacherskie online, zwłaszcza live, nadal będą się intensywnie rozwijać. Co oczywiste, najnowocześniejsza technologia zapewne nadal będzie grać pierwsze skrzypce, przy czym można spodziewać się, że coraz większe znacznie będą miały rozwiązania wykorzystujące np. sztuczną inteligencję, blockchain czy rzeczywistość rozszerzoną. Bukmacherzy z całą pewnością będą dążyć do jak największej automatyzacji procesów, personalizacji oferty czy maksymalnego wykorzystania zaawansowanych analiz danych… Jak to jednak konkretnie przełoży się na ich usługi, możemy się tylko domyślać, a i tak niemal pewne jest, że rzeczywistość nas mocno zaskoczy.