Dialog motywujący – zastosowanie w leczeniu uzależnienia od hazardu

Bliscy osób uzależnionych od hazardu początkowo starają się przekonać ich do zmiany zachowania „po dobroci”, jednak w praktyce kończy się to na krytykowaniu, moralizowaniu i zmuszaniu do podjęcia leczenia. Takie podejście rzadko przynosi zamierzone, trwałe efekty. Jest jednak inne wyjście. Dialog motywujący, po który sięga coraz więcej terapeutów, to metoda świetnie sprawdzająca się podczas pracy z nałogowymi hazardzistami.

Czym jest dialog motywujący?

Dialog motywujący (ang. motivational interviewing) to podejście terapeutyczne opracowane przez psychologów klinicznych Williama R. Millera i Stephena Rollnicka w latach 80. XX w. Na początku metodę stosowano głównie podczas leczenia osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych, ale później odkryto, że sprawdza się także w terapii uzależnień behawioralnych, takich jak np. nałogowe uprawianie hazardu. Co ciekawe, nowatorska metoda zaczęła przynosić świetne wyniki w innych obszarach związanych ze zmianą zachowań zdrowotnych i społecznych – wszędzie tam, gdzie kluczowa jest wewnętrzna motywacja danej osoby do zmiany (np. do nauczenia się języka obcego, zmiana diety na zdrowszą czy uprawiania regularnej aktywności fizycznej)^[1].

Żeby w pełni zrozumieć, na czym polega dialog motywujący, warto wyjść od przypomnienia starszych metod terapeutycznych. Ogólnie rzecz ujmując, bazują one na konfrontacji, narzucaniu zmiany, wydawaniu zaleceń, straszeniu… – czyli ingerencji zewnętrznej o przymusowym charakterze. W opozycji do takiego podejścia dialog motywujący nie narzuca niczego z zewnątrz, przeciwnie – wydobywa z człowieka to, co już w nim jest. U podstaw tej metody leży bowiem przekonanie, że każdy ma w sobie potencjał do zmiany, a terapeuta ma jedynie wesprzeć go w jego odkryciu i wzmocnieniu.

Jak wygląda rozmowa w dialogu motywującym?

Głównym narzędziem dialogu motywującego jest rozmowa, ale prowadzona w specyficzny sposób. Celem terapeuty jest, by pacjent sam doszedł do tego, jakie są ważne powody, dla których warto się zmienić i jak może tego dokonać. Zamiast narzucać mu gotowe rozwiązania oraz przekonywać – pomaga mu w szukaniu wewnętrznej motywacji oraz jej umacnianiu. A zamiast sytuacji przemocowej jest pełne poszanowanie autonomii pacjenta i współpraca równych sobie rozmówców.

W praktyce w rozmowie prowadzonej z pacjentem kluczowa jest umiejętność słuchania. Stosuje się tu technikę słuchania odzwierciedlającego – terapeuta dopytuje, co pacjent miał na myśli i precyzuje jego wypowiedzi. Zadaje mu pytania o charakterze otwartym, np. „Jak zmieniłaby się pana sytuacja finansowa, gdyby przestał pan grać?”. Dowartościowuje go też i docenia nawet najmniejsze sukcesy oraz podsumowuje wnioski z bieżącej sesji, dzięki czemu pacjent lepiej rozumie swoją sytuację.

Niech pacjent przekona sam siebie!

Ważnym dla tego podejścia terapeutycznego jest pojęcie ambiwalencji. Oczywiste jest przecież, że bardzo często osoba zmagająca się z jakimś problemem zdaje sobie z niego sprawę i wie, że powinna „coś z tym zrobić”. Jednak z drugiej strony przychodzi jej do głowy też wiele kontrargumentów, które osłabiają poczucie konieczności dokonania zmiany. Tak właśnie rodzi się ambiwalencja, czyli jednoczesna chęć zmiany i chęć jej unikania. Przykładowo w przypadku osób uzależnionych od hazardu pojawiają się tego typu sprzeczne myśli: „Muszę z tym skończyć, bo wpadam w coraz większe długi… ale spróbuję ostatni raz, może to będzie ten jeden szczęśliwy kupon, który wszystko zmieni?” albo „Przestaję grać, bo niszczę sobie życie… ale z drugiej strony, co mi pozostanie, jeśli utracę jedyną rzecz, która daje mi dreszczyk emocji?”.

Zawsze znajdzie się jakieś „ale”, prawda? I wcale nie musi chodzić o chęć zerwania z destrukcyjnym nałogiem – każdy pomysł na zmianę może napotkać na nasz wrodzony opór przed zmianą. Ta naturalna skłonność może blokować daną osobę przed wdrożeniem zmian przez lata, a nawet przez całe życie.

Ale dlatego też tak skuteczny okazuje się dialog motywujący. Dzięki rozmowie, w której terapeuta przede wszystkim słucha i umiejętnie zadaje pytania, pacjent sam zaczyna dostrzegać, jak bardzo jego wartości, cele i marzenia stoją w sprzeczności z jego zachowaniem. I to właśnie jest w tej metodzie genialne: ostatecznie to pacjent przekonuje samego siebie, że czas na zmianę!

Filozofia i techniki dialogu motywującego

Miller i Rollnick od początku podkreślali, że skuteczność ich metody opiera się nie tylko na technikach, ale przede wszystkim na określonej postawie terapeutycznej. Nazwali ją duchem dialogu motywującego i uważali, że to właśnie ona odróżnia dialog motywujący od innych podejść – to ona sprawia, że zmiana jest autentyczna i trwała.

Na ducha dialogu motywującego składają się 4 elementy:

• Akceptacja – terapeuta bezwarunkowo akceptuje pacjenta oraz uznaje jego autonomię i prawo do podejmowania własnych decyzji. Stara się go zrozumieć, koncentruje się na jego mocnych stronach i docenia jego wysiłki. Tworzy to atmosferę bezpieczeństwa i otwartości.
• Współpraca – terapeuta nie występuje w roli eksperta, lecz partnera. Obie strony dialogu szukają wspólnie rozwiązań problemu, zachowując wobec siebie wzajemny szacunek i zaufanie.
• Współczucie – dobro pacjenta jest stawiane na pierwszym miejscu. Terapeuta kieruje się troską o jego dobrostan, a nie np. chęcią szybkiego osiągnięcia celu (niekoniecznie trwałego).
• Wywoływanie – zasoby potrzebne do zmiany (motywacja i gotowość do działania) już są w pacjencie, a terapeuta ma tylko wspierać proces ich „wydobywania”.

Ta filozofia przekłada się na praktyczne zasady i techniki pracy z pacjentem. Terapeuta pracujący w duchu dialogu motywującego:

• Wyraża empatię – chce zrozumieć pacjenta zamiast go nie oceniać.
• Wydobywa rozbieżności – pomaga w uświadomieniu sprzeczności między tym, kim pacjent chce być, a jak żyje.
• Unika konfrontacji – zamiast wywierać presję zachęca do autorefleksji.
• Wspiera poczucie sprawczości – wspiera budowanie wiary pacjenta we własne możliwości.

Jak dialog motywujący wspiera osoby uzależnione od hazardu?

Uzależnienie od hazardu (w tym od zakładów bukmacherskich) to bardzo poważna i często długo skrywana choroba, która najczęściej prowadzi do ogromnych strat finansowych, problemów w życiu osobistym i zawodowym czy zaburzeń psychicznych. Zazwyczaj nałogowi gracze najpierw nie dostrzegają problemu, później go wypierają, a na koniec starają się go rozwiązać, ale często bez sukcesów.

Jak się okazuje, dialog motywujący jest w takich przypadkach naprawdę wyjątkowo skuteczny. W jaki dokładnie sposób może pomóc hazardzistom?

• Pomaga przejść od zaprzeczania do refleksji

Wielu kompulsywnych hazardzistów wypiera fakt, że ma problem z grą. W swoim repertuarze mają cały wachlarz tłumaczeń: że wszystko jest pod kontrolą, że ostatnio mają pecha, ale wkrótce się „odkują”, że to tylko rozrywka, sposób na rozładowanie emocji itd. Te wyjaśnienia służą obronie przed krytyką innych osób, ale też wyciszeniu własnych obaw. To jednak oznacza stałe pogłębianie się problemu.

Tymczasem terapia oparta na dialogu motywującym pozwala uzależnionej osobie przyjrzeć się własnym schematom myślenia i zachowania. Nie ma tu oceniania, więc brak też potrzeby bronienia się. Dzięki temu nałogowiec zyskuje szanse na uświadomienie sobie rozdźwięku między swoimi wartościami a czynami i zastanowienia nad tym, co chce z tym zrobić.

• Buduje wewnętrzną motywację do zmiany

Zmiana zachowania, np. dla hazardzisty zaprzestanie uprawiania hazardu, jest niezwykle trudna. Jeśli nie wynika z autentycznego pragnienia zmiany (a narzuconego z zewnątrz), często okazuje się wręcz niemożliwa. Jednak w dialogu motywującym nie ma elementu zmuszania. Celem jest wspieranie pacjenta w wydobyciu tego, co w nim już jest (jego wartości) oraz odkrywaniu własnych powodów, dla których warto się zmienić. To kluczowa różnica, która znacząco zwiększa szansę na osiągnięcie solidnej i rzeczywistej zmiany.

• Wzmacnia poczucie sprawczości

Uzależnienie od hazardu, jak każdy nałóg, oznacza utratę kontroli nad swoim zachowaniem, dlatego często wiąże się z poczuciem bezsilności i brakiem wiary w siebie. Dialog motywujący odbudowuje wiarę w swoją sprawczość, pokazuje pacjentowi, że ma on wpływ na swoje wybory i to, jak będzie wyglądało jego dalsze życie.

• Zapobiega nawrotom

Utrzymanie abstynencji od uprawiania hazardu to ciągły proces, który tak naprawdę nie ma końca. Dialog motywujący pomaga nie tylko rozpocząć leczenie, ale też przygotować się na trudności, z jakimi przyjdzie się pacjentowi mierzyć później. Terapia tego typu pozwala mu opracować strategie radzenia sobie z pokusami, zwłaszcza w momentach słabości.

Dialog motywujący jest tak skuteczny w przypadku leczenia np. uzależnienia od hazardu, ponieważ terapeuta staje się tu pewnego rodzaju empatycznym przewodnikiem nałogowca. Nie osądza on, nie krytykuje, nie stawia ultimatum, tylko rzeczywiście wyciąga do niego pomocną dłoń. Pomaga mu odzyskać wiarę w siebie i odnaleźć wewnętrzną motywację, dzięki czemu pacjent wreszcie zaczyna walczyć o swoje życie.

Polskie Towarzystwo Dialogu Motywującego – co to za organizacja?

W Polsce funkcjonują różne organizacje zajmujące się dialogiem motywującym. My postanowiliśmy przybliżyć działalność Polskiego Towarzystwa Dialogu Motywującego (PTDM) z siedzibą w Gdańsku, ze względu na jego szeroko zakrojoną działalność i ogólnodostępność usług. Towarzystwo zostało założone przez grupę terapeutów, którzy są doświadczonymi praktykami i entuzjastami metody dialogu motywującego. Terenem działalności organizacji jest cała Polska (ze szczególnym uwzględnieniem województwa pomorskiego)^[2].

Jak stanowi statut stowarzyszenia, jego misją jest „upowszechnianie i rozwijanie dialogu motywującego”. Członkowie PTDM podejmują różnego rodzaju działania, dzięki którym metoda ta może być skutecznie wykorzystywana i to we wszystkich możliwych obszarach, m.in. w terapii uzależnień, edukacji, resocjalizacji czy medycynie. Stowarzyszenie intensywnie działa przede wszystkim na rzecz rozwoju profesjonalnych kompetencji w zakresie dialogu motywującego. W tym celu organizuje różnego typu szkolenia (m.in. Studium Dialogu Motywującego PTDM), konferencje, spotkania edukacyjne itp. Drugim kluczowym obszarem działalności tej organizacji pozarządowej jest certyfikacja osób, które posiadają umiejętności posługiwania się dialogiem motywującym.

Szkolenia PTDM

Polskie Towarzystwo Dialogu Motywującego prowadzi rozmaite otwarte szkolenia dotyczące tej metody terapeutycznej – zarówno dla osób początkujących, jak i zaawansowanych specjalistów. Organizuje:

• Szkolenia podstawowe – wprowadzające uczestników w ideę i techniki dialogu motywującego oraz wyjaśniające ducha i zasady tej metody. Po ukończeniu szkolenia można ubiegać się o tytuł Praktyka DM PTDM.
• Studium DM PTDM – szkolenie zaawansowane, które rozwija szczegółowe zagadnienia i konkretne umiejętności, np. praca z młodzieżą, dialog motywujący w profilaktyce i terapii uzależnień, ustalanie celów w oparciu o wartości, wzmacnianie zobowiązania do zmiany itp. Studium trwa pół roku i obejmuje 96 godz. zajęć (wykłady, warsztaty, superwizje). Przygotowuje ono do ubiegania się o tytuł Specjalisty DM PTDM lub Terapeuty DM PTDM.
• Szkolenia uzupełniające – zakres merytoryczny szkolenia ustalany jest na podstawie tego, jakie są potrzeby i oczekiwania danej grupy. Szkolenie jest przeznaczone dla osób zaawansowanych w zakresie dialogu motywującego.
• Superwizje grupowe lub indywidualne – profesjonalne wsparcie i rozwój kompetencji przygotowywane na potrzeby praktyków tej metody i prowadzone przez doświadczonych trenerów^[3].

Poza tym stowarzyszenie organizuje także dedykowane szkolenia dla różnego rodzaju instytucji czy firm na indywidualne zamówienie. Przykładowo w ramach współpracy z Instytutem Dobrej Edukacji PTDM przeszkoliło od 2021 r. ponad 100 osób pracujących w jednostkach wspieranych przez IDE (m.in. pracowników szkół podstawowych i średnich)^[4].

Co bardzo ważne, Polskie Towarzystwo Dialogu Motywującego współpracuje z międzynarodową organizacją MINT (Motivational Interviewing Network of Trainers), która zrzesza trenerów certyfikowanych w zakresie dialogu motywującego z całego świata. Oznacza to, że szkolenia organizowane przez PTDM są zgodne z przyjętymi przez MINT standardami jakości i etyki^[5]. Ponadto niektórzy trenerzy pracujący dla PTDM są członkami MINT – przykładowo jest nim Przewodniczący Zarządu PTDM, Zygmunt Medowski.

Certyfikacja PTDM

Z jednej strony Polskie Towarzystwo Dialogu Motywującego prowadzi profesjonalne szkolenia z zakresu omawianej przez nas metody terapeutycznej, a z drugiej strony umożliwia uzyskanie certyfikatu, który potwierdza wiedzę i umiejętności dotyczące wykorzystania tego podejścia. Żeby zapewnić zachowanie jak najwyższych standardów, organizacja wypracowała własny system edukacyjny, w ramach którego przyjęto kolejne stopnie rozwoju zawodowego.

Osoby spełniające określone warunki mogą ubiegać się o tytuł:

• Praktyk DM PTDM – dostępny dla uczestników podstawowego szkolenia z dialogu motywującego (co najmniej 16 godz.). Żeby zdobyć tytuł Praktyka DM PTDM konieczne jest uzyskanie pozytywnego wyniku testu sprawdzającego umiejętności w zakresie stosowania metod i zasad DM (dialogu motywującego).
• Specjalista DM PTDM – przeznaczony dla osób, które biegle wykorzystują metodę dialogu motywującego w życiu zawodowym i osobistym. Warunkiem jest też ukończenie zaawansowanego szkolenia z DM (przykładowo Studium Dialogu Motywującego) oraz udowodnienie opanowania stosowania DM podczas indywidualnej rozmowy.
• Terapeuta DM PTDM – ten tytuł uzyskać mogą jedynie osoby zajmujące się psychoterapią, które ukończyły zaawansowane szkolenie z DM (co najmniej 32 godz.) oraz dowiodły, że potrafią prowadzić dialog motywujący podczas rozmowy z klientami.
• Trener PTDM – o tytuł mogą ubiegać się Specjaliści DM i Terapeuci DM, którzy chcą uczyć w zakresie tej metody terapeutycznej inne osoby.
• Superwizor PTDM – opcja dostępna dla Trenerów PTDM, którzy już wspierają innych terapeutów w ich rozwoju zawodowym^[6].

Kto może skorzystać z usług PTDM?

Polskie Towarzystwo Dialogu Motywującego ma na celu jak najszerszą promocję tej metody terapeutycznej i stara się, by z jej usług mogły skorzystać osoby z bardzo różnych grup. Jednak ze szkoleń PTDM i jego certyfikacji w największym stopniu korzystają:

• Psycholodzy i psychoterapeuci, którzy chcą rozwijać swoje kompetencje i umiejętności terapeutyczne, a szczególnie wykorzystywać w swojej pracy z klientami dialog motywujący (w tym z osobami uzależnionymi np. od hazardu).
• Lekarze, pielęgniarki i personel medyczny, czyli osoby, które mają kontakt z pacjentami wymagającymi zmiany stylu życia (np. osoby z cukrzycą, nadwagą).
• Pracownicy socjalni i pedagodzy pracujący z młodzieżą lub dorosłymi przejawiającymi zachowania ryzykowne, w tym skłonności do uzależnień.
• Terapeuci uzależnień, w tym ci pracujący z nałogowymi hazardzistami.
• Studenci kierunków pomocowych, którzy chcą poznać metodę dialogu motywującego.
• Pedagodzy, psycholodzy szkolni i nauczyciele, którzy pragną pozyskać kolejne narzędzie do skutecznej pracy z uczniami (i rodzicami) oraz wspierania ich w rozwoju.

Znaczenie PTDM w kontekście leczenia uzależnień od hazardu

Dla terapeutów pracujących z hazardzistami dialog motywujący może być (i często jest) punktem wyjścia do skutecznego leczenia. Kiedy wiele innych metod zawodzi, to podejście terapeutyczne bardzo często okazuje się prawdziwym „game changerem”. Jednak, żeby umiejętnie stosować dialog motywujący, niezbędne jest profesjonalne szkolenie i nabycie praktycznych umiejętności jego wykorzystywania.

PTDM jest jedną z nielicznych organizacji w Polsce, która to umożliwia, a także daje możliwość zdobycia certyfikatu w tym zakresie. Tu kształcą się empatyczni i zarazem efektywni fachowcy, by później pomagać pacjentom, którzy ze swoim problemem walczą bezskutecznie często od lat. Wsparcie udzielane im przez terapeutów przeszkolonych przez PTDM jest nierzadko początkiem nowego rozdziału w ich życiu.

Uwaga! Jeśli potrzebujesz pomocy specjalisty przeszkolonego w zakresie dialogu motywującego, na stronie PTDM znajdziesz listy certyfikowanych osób (często wraz z danymi kontaktowymi). Możesz skorzystać np. z listy Praktyków DM PTDM. Z kolei w naszym innym artykule znajdziesz „Listę ośrodków leczenia uzależnień”.

Przypisy:

1. Witryna Instytutu Psychodietetyki, Dialog motywujący – metoda motywowania, która nie ma sobie równych. Dostępne na: https://instytutpsychodietetyki.pl/artykul_blog/dialog-motywujacy-metoda-motywowania-ktora-nie-ma-sobie-rownych/ [dostęp: 2025-06-11].[↩]
2. Witryna PTDM, STATUT POLSKIEGO TOWARZYSTWA DIALOGU MOTYWUJĄCEGO. Dostępne na: https://www.ptdm.org/statut-1 [dostęp: 2025-06-11].[↩]
3. Witryna PTDM, Oferta szkoleń. Dostępne na: https://www.ptdm.org/kopia-zarząd-ptdm [dostęp: 2025-06-11].[↩]
4. Witryna PTDM, Dialog w dobrej edukacji. Dostępne na: https://www.ptdm.org/dialog-w-dobrej-edukacji [dostęp: 2025-06-11].[↩]
5. Witryna PTDM, MINT. Dostępne na: https://www.ptdm.org/mint [dostęp: 2025-06-11].[↩]
6. Witryna PTDM, Proces certyfikacyjny. Dostępne na: https://www.ptdm.org/certyfikacja [dostęp: 2025-06-11].[↩]