Możliwość obstawiania zakładów bukmacherskich na sport i wygrywania dużych pieniędzy jest czynnikiem, który skłania niektórych do ustawiania spotkań sportowych. Jakie mechanizmy stoją za ustawianiem meczów i jakie sporty czy ligi są na nie najbardziej narażone? W jaki sposób tzw. fixy wpływają na wyniki typowania graczy oraz kondycję całej branży bukmacherskiej? A także czy warto szukać i obstawiać typy na ustawione mecze? Jeśli chcesz poznać wszystkie niuanse bukmacherki i zwiększać swoją skuteczność, koniecznie przeczytaj ten artykuł.
Czym dokładnie są ustawione mecze?
Ustawione mecze określane są też często jako „ustawki” czy z języka angielskiego „fixy”. Pojęcie to jest raczej dla wszystkich zrozumiałe, ale dla pełnej jasności podajemy jego definicję:
Ustawiony mecz to takie spotkanie sportowe, którego ogólny wynik lub wynik dotyczący wybranego zdarzenia meczowego jest zmanipulowany. Najczęściej jest on kontrolowany przez grupę osób kierujących się określonym interesem np. finansowym. Oznacza to, że uczestniczący w meczu zawodnik, zawodnicy, drużyny lub sędziowie itd. celowo działają w taki sposób, by osiągnąć ustalony rezultat. Wynik meczu czy wybranego zdarzenia jest więc zaplanowany jeszcze przed rozpoczęciem spotkania.
Po jednej stronie tego procederu mamy bardzo często zorganizowane grupy przestępcze, czyli mafie. Przekupywani z kolei są przede wszystkim zawodnicy, trenerzy, sędziowie spotkania czy działacze związkowi. Obie strony tego układu popełniają przestępstwo, a polskie prawo karze zarówno osoby, które „kupują” mecz, jak i tych uczestników spotkania, którzy realizują tego typu „zlecenie”. Przykładowo w głośnej aferze korupcyjnej w polskiej piłce nożnej sądzonych było 31 oskarżonych, a najwyższy wyrok usłyszał w 2019 r. kierujący grupą przestępczą Ryszard Forbrich, znany jako „Fryzjer” (4,5 roku bezwzględnej kary więzienia, podczas gdy pozostali otrzymali kary w zawieszeniu, 1 osoba została uniewinniona).
Dlaczego mecze są ustawiane?
Dla pieniędzy
Główny powód tego, że dochodzi do ustawienia meczu, jest więc już znany. Jeśli mecz jest ustawiony dla zysku finansowego, wtajemniczone osoby używają informacji na temat zaplanowanego wyniku meczu do tego, by wysoko obstawić zakłady bukmacherskie na taki właśnie wynik, a następnie zgarnąć kolosalne wygrane.
Dla przykładu, mamy mecz piłkarski, w którym zmierzy się wyraźny faworyt z teoretycznie znacznie słabszym przeciwnikiem. Kursy na wygraną underdoga, a nawet na remis są więc wysokie. Jeśli faworyzowana drużyna, jej wybrani zawodnicy, trener czy sędzia zostaną przekupieni w taki sposób, aby mecz zakończył się czy to porażką faworyta, czy wynikiem remisowym, to „organizator” takiego scenariusza może postawić dużą kwotę na ten wynik (po wysokim kursie) i tym samym uzyskać ogromne i pewne pieniądze.
Oczywiście na ustawieniu meczu zarabiają nie tylko inicjatorzy przedsięwzięcia, którzy obstawiają na umówiony wynik wysokostawkowe zakłady bukmacherskie. Niemałe pieniądze otrzymują rzecz jasna skorumpowani członkowie drużyn, sztabów szkoleniowych czy arbitrzy. W cały proces zaangażowani są też zazwyczaj różni pośrednicy, którzy łączą obie strony ustawki i oni też zarabiają na tym duże sumy.
Dla korzyści sportowych
Nie zawsze jednak za ustawieniem meczu stoją pobudki finansowe. Nierzadko zdarza się też, że działacze klubowi, nie będąc do końca pewni tego, że drużynie uda się np. przejść do następnej fazy turnieju czy utrzymać w danej lidze, postanawiają jej pomóc w niesportowy sposób. Jeśli np. zbliża się decydujący mecz, mogą poczynić ustalenia ze sztabem drugiego zespołu, zabezpieczając w ten sposób wynik meczu. Jest to oczywiście możliwe tylko wtedy, gdy dla przeciwnika wynik nie ma aż tak dużego znaczenia.
Chodzi tu np. o takie przypadki, kiedy drużyna, której nie zależy w danym meczu na zwycięstwie (bo np. zapewniła sobie już awans do następnego etapu turnieju) robi uprzejmość rywalowi i zwyczajnie mu odpuszcza. W takich przypadkach nieangażowane są raczej pieniądze, czyli nie można mówić o korupcji, ale z drugiej strony nie są to na pewno działania fair-play. Na takich ustaleniach często tracą bowiem inne drużyny, których sytuacja byłaby lepsza (np. na drabince turniejowej, w tabeli ligowej itp.), gdyby pierwsza drużyna zagrała na 100% swoich możliwości.
Są też takie sytuacje, kiedy nikt nie musi niczego mówić, a i tak wszyscy są dogadani. Chodzi o mecze typu 3 za 3, w przypadku których drużyny, których kibice są zaprzyjaźnieni i nie chcą sobie nawzajem zaszkodzić, wybierają tzw. podział punktów w dwumeczach. W każdym z meczów zwycięża jego gospodarz, dzięki czemu każdy zespół otrzymuje po 3 punkty, a kibice są usatysfakcjonowani. W innym scenariuszu, jeśli któryś z zespołów jest w potrzebie, rywal może mu się „podłożyć” i w ten sposób pomóc poprawić jego sytuację. Nie są to więc klasyczne ustawki, a jednak nie jest to też zjawisko pozytywne z punktu widzenia świata sportu i bukmacherki.
Jakie sporty i ligi są narażone na ustawianie meczów najbardziej?
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że tak naprawdę każdy sport i każda liga może stać się polem zainteresowania i następnie działania osób, które starają się ustawiać wyniki wydarzeń sportowych. Nie można jednak nie zauważyć, że niektóre dyscypliny sportowe są znacznie częściej wykorzystywane do realizacji tego rodzaju interesów.
Piłka nożna
Na jednym z pierwszych miejsc znajduje się piłka nożna, co wynika z jej popularności i niesamowicie ogromnych kwot zaangażowanych w ten sport. Afery korupcyjne dotyczące meczów piłkarskich czy całych rozgrywek pojawiają się co jakiś czas w bardzo różnych krajach. Dla przykładu duże skandale związane z ustawianiem meczów piłki nożnej wybuchały we Włoszech, Hiszpanii, Brazylii, Meksyku, Chinach, Boliwii, Rosji, Grecji, Bułgarii, Rumunii, Ukrainie, Łotwie, Litwie, Estonii czy choćby na naszym rodzimym podwórku. Korupcja zagościła nawet na największych międzynarodowych imprezach piłkarskich, takich jak Liga Mistrzów.
Trzeba jednak mieć świadomość, że w dzisiejszych czasach ustawianie meczów nie jest wcale łatwym zadaniem – mnóstwo spotkań jest transmitowanych na żywo i retransmitowanych, relacjonowanych w sportowych i ogólnych portalach internetowych, analizowanych w mediach społecznościowych itd. Dlatego o ustawki znacznie łatwiej jest w tych niższych ligach (np. 3 lidze polskiej) oraz w ligach bardziej egzotycznych i tam, gdzie korupcja ogólnie jest dużym problemem, czyli przede wszystkim w krajach Ameryki Południowej, niektórych państwach Azji, Europy Wschodniej i Południowej.
Tenis
Jednak o miano najbardziej korupcjogennej dyscypliny sportowej równie dobrze może ubiegać się tenis ziemny. Generalnie ustawianie meczów, w których rywalizuje tylko 2 zawodników (w przypadku singla) jest przecież znacznie łatwiejsze i tańsze niż w sytuacji, gdy o wyniku decyduje gra całej drużyny. Poza tym w meczach tenisowych dość często dochodzi do kontuzji i kreczy, więc zawodnicy mają tu spore pole do popisu. W ustawianie rywalizacji tenisowej zamieszane bywają oczywiście też inne osoby, w tym trenerzy czy sędziowie.
Korupcja w tenisie jest znacznie częściej spotykana, jeśli chodzi o turnieje niższej rangi, typu ITF czy challenger, ponieważ początkujący tenisiści mogą zostać przekupieni znacznie niższymi kwotami. Jednak do ustawiania meczów tenisowych dochodziło także podczas turniejów wielkoszlemowych, a oferty korupcyjne otrzymywali nawet najwięksi. Sam Novak Djoković przyznał, że za celowe przegranie spotkania proponowano mu swego czasu 200 tys. euro.
Boks
Ustawianie spotkań to także duży problem sportów walki, a szczególnie boksu. Główny kłopot tkwi w tym, że w boksie naprawdę dużo zależy od subiektywnego oceniania sędziów. Wynik pojedynku może być determinowany przez ich decyzje dotyczące punktacji rund i stąd bierze się możliwość sporej manipulacji także co do ogólnego wyniku spotkania. Międzynarodowy Komitet Olimpijski ogłosił nawet w 2022 r., że rozważa usunięcie boksu z programu Olimpiady – w dużej mierze spowodowane jest to potwierdzeniem podejrzeń, że na IO w Rio de Janeiro w 2016 r. wiele pojedynków bokserskich zostało ustawionych. Oczywiście trzeba też uwzględnić, że jeśli chodzi o prestiżowe pojedynki takie jak o tytuły mistrza świata, to w boksie w grę wchodzą wysokie stawki finansowe, a to przyciąga uwagę osób zainteresowanych manipulacją wynikami.
Jedną z najbardziej kontrowersyjnych walk bokserskich w historii był pojedynek o mistrzostwo świata wagi ciężkiej: Sonny Liston vs. Muhammad Ali (1964 r.). Liston zaskoczył wszystkich, poddając pojedynek w 7. rundzie, a powodem miał być uszkodzony bark. Rewanż, który odbył się rok później i słynny „cios-widmo” Alego, który znokautował Listona, to kolejna niejasna i wzbudzająca skrajne emocje kibiców walka. Są to świetne przykłady na pokazanie tego, że w boksie trudno jest udowodnić ustawienie meczu, gdyż nie udało się tu przedstawić jednoznacznych dowodów na oszustwo. Z kolei przykładem tego, jaki wpływ na wynik meczu ma arbiter, jest walka: George Foreman vs. Axel Schulz (1995 r.). Decyzja sędziów o przypisaniu punktów bardziej znanemu Foremanowi wzbudziła ogromne kontrowersje, ponieważ to Schulz dominował na ringu. Jednak i tu nie udowodniono, że doszło do ustawienia meczu.
E-sport
Nawet tak młoda dyscyplina jak sporty elektroniczne nie jest wolna od potencjalnego ustawiania wyników rywalizacji. E-sport staje się coraz bardziej popularny, co jak zwykle przyciąga uwagę osób zainteresowanych ustawianiem meczów. Sprawę ułatwia fakt, że nie ma tu fizycznego nadzoru nad zawodnikami. Mecze e-sportowe odbywają się w środowisku wirtualnym, a zawodnicy bardzo często rywalizują ze sobą na odległość. Taki stan rzeczy sprawia, że łatwiej o oszukiwanie, np. celowe uzyskiwanie gorszych wyników przez skorumpowanych zawodników. Przypadki ustawiania meczów e-sportowych bywały już udowadniane, a szczególnie zagrożone są tym procederem gry typu MOBA oraz wyjątkowo popularne CS:GO.
Inne sporty
Jak już wspomnieliśmy, ustawianie meczów może wystąpić w każdej innej dyscyplinie sportowej. Na zmanipulowanie wyników narażone są zarówno te najbardziej popularne sporty w Polsce, jak np. koszykówka, piłka ręczna czy hokej na lodzie, jak i sporty dla nas niszowe, za to cieszące się dużym zainteresowaniem w innych częściach świata, jak np. baseball, futbol amerykański, rugby czy snooker. Przykładowo okazuje się, że w dość orientalnym dla polskich graczy krykiecie ryzyko fixingu jest dość spore. Sport ten jest bardzo popularny w krajach takich jak np. Indie, Pakistan czy Australia i zwłaszcza w odmianie Twenty20, w przypadku której wyniki bywają dość niestabilne, dochodzi czasem do korupcji.
Sporty dość odporne na ustawianie meczów
Trzeba jednak zauważyć, że są dyscypliny sportowe, w których o ustawienie meczu jest naprawdę bardzo trudno (choć nigdy nie jest to w 100% wykluczone). Dla przykładu mniejsze ryzyko związane z ustawianiem meczów występuje w poniższych sportach:
Golf
Golf to sport indywidualny, ale przy tym oparty jest on na indywidualnej wydajności zawodnika. Wyniki w golfie są dokładnie rejestrowane. Każde uderzenie jest od razu odnotowywane, dzięki czemu wynik jest dobrze udokumentowany, więc trudno jest manipulować wynikami tak, by nie zostało to dostrzeżone. Ponadto golf ma wysoką kulturę fair play. Zawodnicy starają się przestrzegać ustalonych zasad i wykazują duży szacunek wobec przeciwników, tak więc ustawianie meczów byłoby absolutnie sprzeczne z duchem tej kultury.
Szermierka
Szermierka, niezależnie od tego, czy chodzi o zawody indywidualne czy drużynowe, ma tę cechę, że przepisy co do wyniku są wyjątkowo precyzyjne. Wynik każdej walki jest jasno określony przez zdobycie punktów poprzez trafienia. Przebieg rywalizacji szermierczej podlega ścisłemu nadzorowi, a pojedynki są dokładnie monitorowane, więc wszelka manipulacja wynikami jest nadzwyczaj trudna.
Szachy
Niewielkie pole do korupcji wynika w pojedynkach szachowych z tego, że w grze zawodowej rozgrywki są skrupulatnie nadzorowane, a kolejne ruchy zawodników są na bieżąco analizowane przez specjalne programy komputerowe. Graczom trudno więc dokonywać jakichkolwiek manipulacji tak, aby nie zostało to wykryte. W przypadku szachów niebagatelne znaczenie ma też sama społeczność skupiona wokół tej dyscypliny – ogromną rolę ma dla niej uczciwość i etyka gry. Tym samym zawodnicy, sędziowie i organizatorzy turniejów też są wysoce zmotywowani, aby zapewnić uczciwość rozgrywek i uniknąć skandali. Ale nawet tu można znaleźć przypadki dużych afer korupcyjnych – patrz mistrzostwa Włoch w szachach 2017 r.
Jakie skutki ma ustawianie meczów dla graczy?
Ustawianie meczów to zjawisko, które jest zdecydowanie niepożądane z punktu widzenia graczy obstawiających zakłady bukmacherskie. Pomyśl tylko, spędzasz sporo czasu na analizie statystyk sportowych, wyszukujesz informacji na temat aktualnej formy zespołów czy zawodników i wiadomości na temat innych czynników, które mogą mieć wpływ na wynik spotkania, czyli robisz wszystko, by znaleźć trafne typy. Jeśli jednak mecz jest ustawiony, wszystkie te wysiłki są daremne, ponieważ wynik spotkania będzie inny niż wskazywałaby analiza sportowa, a obstawione na jej podstawie zakłady bukmacherskie będą przegrane.
Oczywiście nie wszystkie zakłady postawione przez niewtajemniczonych w ustawkę graczy muszą być chybione. Po pierwsze często ustalenia dotyczą nie tego, jak zakończy się cały mecz, a wybranego zdarzenia w tym spotkaniu, np. tego, że goście jako pierwsi strzelą gola albo że konkretny zawodnik otrzyma kartkę. To zdarzenie może nie wpłynąć na wynik całego spotkania oraz wynik wielu innych zdarzeń, które zaistnieją w meczu i dość prawdopodobne, że ucierpią tylko ci gracze, którzy obstawili właśnie to zdarzenie, które zostało zmanipulowane. Po drugie na ustawieniu meczu skorzystać mogą ci typerzy, którzy postawili zakłady bukmacherskie na selekcje, jakie w normalnych okolicznościach byłyby chybione, ale przypadkowo dzięki fixingowi ich typy okazują się poprawne. To pokazuje jednak jeszcze wyraźniej, że samo ustawianie meczów jest po prostu niezgodne z duchem sportowej rywalizacji i z ideą obstawiania na nią zakładów bukmacherskich.
Oczywiście wśród przytłaczającej większości niczego nieświadomych graczy znajdują się też takie osoby, które wiedzą albo przynajmniej przeczuwają, że mecz może być nieczysty. Może np. zdarzyć się, że zwykły typer w przypadkowy sposób dowie się, że ustalone zostało, jakie zdarzenie ma wystąpić w danym spotkaniu albo też celowo będzie szukać informacji na temat ustawionych spotkań i uda mu się takie sprawdzone wiadomości zdobyć. Gracz może też wywnioskować, że coś jest z meczem nie tak dzięki obserwacji kursów. Niezależnie od tego, w jaki sposób typer dowie się o ustawieniu meczu, może na tym bardzo skorzystać, ale trzeba pamiętać, że cały proceder jest nielegalny.
Co prawda jednorazowe wykorzystanie takiej wiedzy nie zostanie raczej ukarane, ponieważ organom ścigania zależy na ujęciu i ukaraniu nie pojedynczych graczy, a przede wszystkim uczestników korupcyjnego przedsięwzięcia. Jednak na dłuższą metę korzystanie z typów na ustawione mecze może zostać wychwycone – czy to przez bukmachera, czy przez odpowiednie służby i może skończyć się nawet na drodze prawnej.
Jak rozpoznać, że mecz jest ustawiony?
W związku z wymienionymi konsekwencjami, jakie niosą dla graczy ustawione mecze, warto wiedzieć, w jaki sposób rozpoznać, że w danym przypadku mogło dojść do fixingu. Na pewno czerwona lampka powinna się nam zaświecić wtedy, gdy zaobserwujemy nietypowe wahania kursów. Radykalne zmiany kursów na dany mecz mogą wskazywać na to, że wiele osób obstawiło spotkanie w podejrzany (nietypowy) sposób lub też, że pojawiły się nowe informacje, które mogą wpłynąć na wynik. Jeśli kursy bukmacherskie na faworytów są wysokie, może to być sygnałem, że bukmacherzy już się połapali, że spotkanie jest ustawione i chcą zachęcić pozostałych graczy, by obstawili niepoprawne typy i w ten sposób zminimalizować swoje straty. W zasadzie zarówno bardzo wysokie, jak i bardzo niskie kursy, których nie da się wytłumaczyć, odnosząc się do prawdopodobieństwa zajścia danego zdarzenia, powinny budzić czujność gracza.
Jednak uwaga! Opierając się tylko o analizę kursów, nie uzyskamy pewnej informacji, że doszło do ustawienia meczu. Mocne zmiany kursów mogą wynikać także z innych czynników i niekoniecznie oznaczają, że chodzi o fixing (dowiedz się więcej na temat spadków kursów). Takie domysły mogą jednak znajdować dodatkowe potwierdzenie w innych przesłankach, zasłyszanych czy przeczytanych newsach, pewnego rodzaju przeciekach itp. Jeszcze lepiej, jeśli obserwując mecz, po prostu widzimy, że np. zawodnik czy większa liczba zawodników albo sędzia zachowuje się podejrzanie, a na boisku dochodzi do kuriozalnych sytuacji.
Pewności nie można mieć jednak nigdy – chyba że dana historia będzie miała finał w sądzie i tam przedstawione zostaną niepodważalne dowody. Niestety często ustawienie meczu jest niezwykle trudne do wykrycia i w wielkiej części nie udaje się to nawet wyspecjalizowanym w tym służbom, a co dopiero graczom, którzy mają przecież znacznie mniejsze możliwości zdobywania informacji na takie tematy.
Płatne typy na ustawione mecze – sposób na pewny zysk czy ściema?
W tym artykule cały czas przestrzegamy przed obstawianiem zakładów bukmacherskich na mecze, które z dużym prawdopodobieństwem są ustawione. Jednak są też tacy gracze, którzy doszukują się w tego rodzaju spotkaniach sposobu na łatwy zarobek dużych kwot. Przyjrzyjmy się więc tej taktyce i na początek zastanówmy, skąd w ogóle można brać pewne typy na fixy.
Jeśli nie mamy dojścia do źródła, czyli osób, które są w jakiś sposób zaangażowane w ustawianie danego meczu czy mają bezpośredni kontakt z uczestnikami fixingu, pozostaje nam Internet. Tu oczywiście można znaleźć mnóstwo stron internetowych, na których oferowane są informacje na temat ustawionych spotkań sportowych. Naturalnie za dostęp do takich typów trzeba zapłacić, np. poprzez wykupienie abonamentu, bo jeśli są prawdziwe, to można na nich zarobić znacznie więcej. No właśnie, „jeśli”. Niestety zazwyczaj miejsca, w których obiecywane są sprawdzone i na 100% pewne przecieki co do fixingu nie są wiarygodnym źródłem – jeśli ktoś sprzedaje tak cenne dane za stosunkowo niewielką opłatą, to po prostu musi to być oszustwo.
Podobnie jest, jeśli chodzi o indywidualne konta graczy w mediach społecznościowych. Czy np. za kwoty rzędu kilkuset złotych wtajemniczonej osobie opłacałoby się dawać cynk innym graczom, ryzykując, że dojdzie do tzw. masówki i bukmacherzy szybko zmienią kursy (lub nawet je wycofają), a sprawą zainteresują się odpowiednie służby? Pytanie jest rzecz jasna retoryczne.
Warto zauważyć, że na tego rodzaju typach gracz traci podwójnie. Najpierw, wpłacając opłatę za pozyskanie informacji o rzekomym fixingu, a następnie obstawiając uzyskane typy, które finalnie niemal na pewno okażą się nietrafione. A stawka zakładu zapewne nie będzie mała, skoro celem gracza jest nie tylko zysk z zakładu, ale też odzyskanie kosztów poniesionych w związku z pozyskaniem informacji.
Zupełnie inną sprawą jest etyczność tego rodzaju strategii obstawiania i rozstrzygnięcie tej kwestii pozostawiamy już samym graczom.
Uwaga końcowa – analizuj możliwość pseudoustawki!
Na koniec warto zwrócić uwagę, że o ile ustawione mecze to zjawisko godne nagany i co do zasady lepiej jest unikać ich typowania, należy je odróżnić od wspomnianych już spotkań, których wynik jest zmanipulowany z przyczyn innych niż finansowe.
Gracze powinni być wyczuleni na analizę motywacji drużyn/zawodników do wygranej w danym meczu, zauważać, kiedy dochodzi do szczególnych sytuacji (np. wyłapywać duże szanse na to, że zespoły zagrają 3 za 3 itp.) oraz wszelkich tego typu czynników, które nie są czyste z punktu widzenia fair-play, ale też nie są karalne, a zdecydowanie mogą wpłynąć na wynik rywalizacji sportowej. Taką analizę należy jak najbardziej uwzględnić, kiedy chodzi o obstawianie zakładów bukmacherskich, gdyż może ona mocno zaprocentować podczas rozliczania zakładu.